ضرورت تأمین مسکن کارگری؛ گامی اساسی برای ارتقای بهره‌وری و امنیت اجتماعی

مسئله مسکن در ایران، سال‌هاست که یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده‌ها بوده است. در این میان، کارگران به‌عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین و فعال‌ترین گروه‌های مولد کشور، بیش از سایر اقشار در معرض آسیب‌های ناشی از کمبود، گرانی، بالابودن اجاره‌بها یا نامناسب بودن مسکن قرار دارند. کارگران که با حقوقی معمولا پایین‌تر از متوسط جامعه زندگی می‌کنند، سهم بزرگی از درآمد خود را صرف اجاره یا اقساط خرید مسکن می‌کند؛ درحالی‌که بسیاری از آنان با افزایش ناگهانی قیمت مسکن در دوره‌های گذشته، دیگر امیدی به داشتن سرپناهی پایدار و ایمن محروم‌اند.

• با وجود اهمیت نیروی کار در پیشرفت اقتصادی، کمتر به زیرساخت‌هایی توجه شده که بستر مناسبی برای حفظ، توانمندسازی و پایداری این نیروی عظیم فراهم می‌کنند. مسکن نه‌تنها یکی از این زیرساخت‌هاست، بلکه می‌تواند به‌عنوان نقطه‌ اثرگذار در مجموعه‌ای از تحولات اجتماعی فرهنگی و اقتصادی، از افزایش بهره‌وری نیروی کار گرفته تا کاهش آسیب‌های امنیتی و اجتماعی، و در نهایت شکل‌گیری سبک زندگی پایدار و انسانی برای خانواده‌های کارگری عمل کند.

۱-مسکن؛ زیرساخت بهره‌وری نیروی کار
کارگری که در محیطی ناایمن و بی‌ثبات زندگی می‌کند و با این حال در شرایطی نیست که از ظرفیت کامل خود برای تولید و فعالیت استفاده کند. استرس ناشی از تأمین اجاره‌خانه، نگرانی از جابه‌جایی‌های مکرر یا زندگی در مناطق حاشیه‌ای و فاقد خدمات، تأثیر مستقیم بر روان، تمرکز و سلامت جسمی کارگر دارد.
مطالعات متعددی در سطح جهانی و منطقه‌ای نشان داده‌اند که تأمین مسکن پایدار برای کارگران منجر به افزایش رضایت شغلی، کاهش نرخ ترک کار و ارتقاء بهره‌وری فردی و گروهی و نیز افزایش میزان سازگاری کارگر در محیط‌های تولیدی می‌شود. در واقع، وقتی کارگر دغدغه‌ای نسبت به نیازهای اولیه زندگی نداشته باشد، تمرکز بیشتری بر کیفیت کار خواهد داشت و در نتیجه، نرخ بهره‌وری تولید نیز افزایش می‌یابد.
۲-تأمین مسکن؛ کاهش آسیب‌های امنیتی و اجتماعی
عدم دسترسی به مسکن مناسب، به‌ویژه در کلان‌شهرها، باعث سوق دادن قشر کارگر به سکونت در مناطق کم‌برخوردار، حاشیه‌نشین یا فاقد شناسنامه شهری شده است. این مناطق معمولاً زیرساخت‌های شهری مناسبی ندارند و در بسیاری موارد، به کانون بروز آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی، ناهنجاری‌ها و تنش‌های اجتماعی تبدیل می‌شوند و یا می‌تواند زمینه‌ساز بروز ناهنجاری‌ها در فرزندان شود.

• تأمین مسکن اصولی و هدفمند برای کارگران، در قالب شهرک‌های کارگری، تعاونی‌های مسکن و یا پروژه‌های دولتی و یا پروژه‌های مشارکتی، می‌تواند ضمن تقویت حس تعلق اجتماعی در کارگران، از بروز پدیده‌هایی مانند جرم‌خیزی، تنش‌های اجتماعی و بی‌ثباتی محیط زندگی جلوگیری کند. همچنین امنیت روانی در خانواده، مانع گسترش رفتارهای پرخطر، اعتیاد، فرار نوجوانان از تحصیل و دیگر معضلات اجتماعی خواهد شد.

۳-سبک زندگی انسانی و پایدار
مسکن مناسب، بستری برای رشد سالم خانواده است. کارگری که در خانه‌ای استاندارد و امن زندگی می‌کند، بهتر می‌تواند در تربیت فرزندان مشارکت کند، به آموزش و سلامت آن‌ها توجه نشان دهد و سبک زندگی پایدار و سالم‌تری داشته باشد. چنین خانواده‌ای کمتر در معرض آسیب‌های روحی و روانی قرار دارد و احتمال مشارکت اعضایش در جامعه بیشتر است.

• فرهنگ مسکن‌داری در میان کارگران، اگر با رویکرد عدالت‌محور و فرهنگی همراه باشد، می‌تواند سبب تقویت ارزش‌هایی مانند نظم، مالکیت، مسئولیت‌پذیری و مشارکت اجتماعی شود. این تأثیرات فراتر از حوزه اقتصاد فردی، اثرات فرهنگی گسترده‌ای در جامعه خواهند داشت.

۴-مزایای اقتصادی برای کارفرما و دولت
در نگاه اول ممکن است تصور شود تأمین مسکن برای کارگران، بار مالی اضافی بر دوش کارفرمایان یا دولت خواهد بود. اما واقعیت آن است که تأمین مسکن برای کارگران یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است که منجر به کاهش هزینه‌های جانبی می‌شود. کاهش هزینه‌های مرتبط با سلامت روان و جسم کارگران، کاهش نرخ جابه‌جایی و جذب نیروی جدید، افزایش وفاداری نیروی کار به محل کار، کاهش غیبت و تاخیر در کار و افزایش کیفیت تولید و کاهش ضایعات از جمله مزایای اقتصادی برخورداری جامعه کارگری از مسکن است.

• دولت‌ها نیز با کاهش فشار بر حوزه‌های خدمات اجتماعی (بهداشت، آموزش، امنیت)، می‌توانند از صرف منابع هنگفت برای مدیریت پیامدهای فقر و نابرابری جلوگیری ‌کنند.
• تأمین مسکن برای کارگران تنها یک وعده عدالت‌طلبانه نیست، بلکه یک ضرورت راهبردی برای پیشرفت متوازن کشور است. البته شیوه‌های اجرا در تامین مسکن کارگری تنوع بسیاری دارد و می‌تواند بسته به منطقه، فرهنگ و ساختار اجتماعی و نیز توان کارفرما یا دولت و ویژگی‌های محیطی متنوع باشد اما واقعیت اینست که پیشرفت اقتصادی، بدون نگاه انسانی و اجتماعی به نیروی کار، ممکن نیست. مسکن، بنیان امنیت روانی و بهره‌وری نیروی کار است و بدون آن، نمی‌توان به ساختن جامعه‌ای با ثبات، مولد و سالم امیدوار بود.